Serwis korzysta z plików cookies. Korzystanie z witryny oznacza zgodę, że będą one umieszczane w Państwa urządzeniu końcowym. Mogą Państwo zmienić ustawienia dotyczące plików cookies w swojej przeglądarce.

Dowiedz się więcej o ciasteczkach cookie klikając tutaj

Dorpat, czyli Batory oświeca Estonię

14-07-2016 00:49 | Autor: Lech Królikowski
We wschodniej części Estonii, w odległości około 30 kilometrów na zachód od Jeziora Pejpus, przez środek którego przebiega granica estońsko-rosyjska, znajduje się historyczne miasto Tartu, znane bardziej pod niemiecką nazwą Dorpat. To druge, co do liczby mieszkańców (100 tys.), miasto Estonii.

Jest ono przede wszystkim wielkim ośrodkiem akademickim, w którym zamieszkuje około 10 tys. studentów. Miasto jest spokojne, zadbane i przyjazne dla przybyszów. Charakteryzuje się także atmosferą sprzyjającą studiowaniu i rozwojowi nauk. Tartu położone jest w Inflantach, o które przez setki lat toczyli boje Kawalerowie Mieczowi, a później Krzyżacy, Szwedzi, Rosjanie i Polacy. W trakcie wojny północnej w 1710 r. tereny obecnej Estonii zajęli Rosjanie. Pod koniec pierwszej wojny światowej Estończycy zaczęli tworzyć własne struktury państwowe, ale dopiero 2 lutego 1920 r. bolszewicka Rosja w podpisanym traktacie pokojowym uznała niepodległość Estonii. Na mocy  słynnego paktu Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia 1939 r. państwo to znalazło się pod zwierzchnictwem ZSRR, a  decyzją Rady Najwyższej ZSRR z 3 sierpnia 1940 r. Estonię formalnie włączono w skład Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. W sierpniu 1991 r. Estonia ogłosiła niepodległość.

Założony w 1632 roku uniwersytet dorpacki był początkowo jedyną szkołą wyższą w tej części Europy. W carskiej Rosji uchodził za ważną uczelnię,  szczególnie dla niemieckojęzycznych kurlandzkich i inflanckich baronów.  Trzeba tu podkreślić, że w Rosji uniwersytety – niezbędne dla funkcjonowania chociażby państwowej administracji – powstawały stosunkowo późno, albowiem uniwersytet w Petersburgu założono  w 1724 r., w Moskwie w 1755 r., a szwedzkojęzyczny uniwersytet w Helsinkach w początkach XIX wieku. Do państwa rosyjskiego należał także założony w 1579 r. polski uniwersytet w Wilnie, ale nie miał on większego znaczenia dla rosyjskiej państwowości. Na uniwersytecie w Dorpacie wykładano po łacinie i po niemiecku do około 1893 roku, po czym zaczęto wprowadzać język rosyjski, co nie było sprawą łatwą, albowiem większość kadry i studentów stanowili Niemcy, a wielu z nich nie znało rosyjskiego.  W Rosji  Romanowów Niemcy byli narodem  faworyzowanym przez carów. Zajmowali  znaczną część stanowisk w rosyjskim aparacie władzy oraz w wojsku. Przykładem bałtyckiego Niemca będącego absolwentem tej uczelni jest niejaki Friedrich Wilhelm Rembert von Berg, znany u nas pod nazwiskiem Fiodor Fiodorowicz Berg – ostatni namiestnik Królestwa Polskiego i feldmarszałek za zasługi w tłumieniu Powstania Styczniowego.

Prapoczątki uniwersytetu w Dorpacie zainicjował Stefan Batory, który w 1583 r. założył w tym mieście kolegium jezuickie, podobnie, jak założył cztery lata wcześniej kolegium jezuickie w Wilnie, z którego niebawem powstała Akademia Wileńska.  Kolegium w Dorpacie dotrwało do 1625 r., a więc do czasu zajęcia miasta przez Szwedów.  Król szwedzki Gustaw II Adolf utworzył w 1630 r. gimnazjum, a w 1632 r. przekształcił je w  Universitas Gustaviana (Academia Dorpatensis). Po pierwszym zajęciu Dorpatu przez Rosjan w  1655 r. uniwersytet przeniesiony został do Tallina, a w Dorpacie kontynuował działalność dopiero od 1690 r., ale tylko do 1710, bo miasto ponownie zajęli Rosjanie.  W 1802 r. uczelnia została wskrzeszona przez imperatora Aleksandra I, który nazwał go (formalnie) Uniwersytetem Dorpackim. W tym miejscu można dodać, że ten sam cesarz decyzją z 19 listopada 1816 r. powołał do życia uniwersytet w Warszawie.

Po zamknięciu – w wyniku upadku Powstania Listopadowego – polskich uniwersytetów w Warszawie  i Wilnie, nasza młodzież pragnąca się kształcić bardzo często wybierała  uczelnię w Dorpacie.  Szacuje się, że w całym okresie istnienia Uniwersytetu Dorpackiego, tj. od 1802 do 1917  roku, łącznie studiowało tam blisko 2,5 tys. Polaków. Wynikało to m. in. z bardzo dobrego poziomu  nauczania (studiował tam m. in. Wilhelm Friedrich Oswald – późniejszy laureat Nagrody Nobla) oraz znacznie niższych kosztów utrzymania, w porównaniu z miastami Europy Zachodniej.

Dorpat miał (i ma) szczególną atmosferę miasta uniwersyteckiego i względną autonomię środowiska akademickiego. Funkcjonowały tam także liczne korporacje studenckie, zorganizowane na wzór analogicznych stowarzyszeń w miastach niemieckich. Absolwentami Dorpatu byli m. in. Władysław Raczkiewicz – prezydent RP na uchodźstwie (1939–1947), Tytus Chałubiński, Ignacy Baudouin de Curtenay, Benedykt Dybowski i Aleksander Czekanowski. Związki Dorpatu ze współczesną Polską są raczej luźne, ale istnieją, o czym świadczy m. in. pamiątkowa tablica wmurowana w ścianę jednego z budynków uniwersytetu (jest to najprawdopodobniej budynek dawnego kolegium jezuickiego).  Przypomina ona, że to polski król Stefan Batory powołując do życia kolegium jezuickie, zainicjował chlubną historię akademickiego Dorpatu. Przypomina także, że Stefan Batory nadał miastu przywilej używania barw białej i czerwonej, które do dnia dzisiejszego wyróżniają miasto Tartu.

Wróć