Stowarzyszenie Genius Loci powstało - jak wynika z materiałów konferencji - 5 XII 2008 r. w Muzeum Pałacu w Wilanowie. Wśród jego założycieli znaleźli się przedstawiciele fundacji, stowarzyszeń oraz krajowych i zagranicznych instytucji publicznych, Senatu, Parlamentu Europejskiego. Celem Stowarzyszenia jest odnajdywanie "ducha miejsca" /łac. genius loci/ i czynienie zeń motoru w kształtowaniu rozwoju lokalnego skupionego wokół wartości kultury i przyrody. Ma ono charakter platformy umożliwiającej skuteczną opiekę nad miejscami i obiektami o szczególnej wartości w skarbnicy dziedzictwa narodowego, a także opiniotwórczej i eksperckiej.
Zorganizowało dla tych potrzeb cykl seminariów, podczas których zapoczątkowana została współpraca instytucji kulturalnych z Polski i Litwy. Wydaje także czasopismo "Arché". W konferencji zorganizowanej 21 VI w Pałacu Wilanowskim uczestniczył prezes Stowarzyszenia Genius Loci, Andrzej Madej.
Forum Muzeów-Domów Historycznych powstało w 2014 r. z inicjatywy Muzeum Króla Jana III w Wilanowie, w toku spotkań w Muzeum Zamku w Łańcucie i w Muzeum Narodowym Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie. Aktualnie zrzesza kilkanaście instytucji kultury. Jako zadania, postawiło ono sobie: działalność na rzecz zachowania i rozwoju tradycyjnych wartości lokalnych i regionalnych, tworzenie programów edukacyjnych w zakresie historii, z uwzględnieniem roli muzeów /które w środowiskach lokalnych pełnią funkcje kulturalne/.
Na konferencji zorganizowanej 21 czerwca w Pałacu Wilanowskim, z informacją pt. "Gospodarka przestrzenna a tożsamość i wartości krajobrazu kulturowego", wystąpił dyrektor Muzeum Zamkowego w Pszczynie Maciej Klaus. Zwrócił on - w oparciu o doświadczenia z własnego terenu - uwagę na potrzebę formowania świadomości i obowiązku ochrony wartości kulturowych i przyrodniczych nie tylko wśród społeczności lokalnych, ale i wśród osób pełniących funkcje urzędowe. Czynić to należy - zaznaczył - celem nie dopuszczenia do gwałtu zwłaszcza w przestrzeni wartości historycznych.
Zasadnicze problemy konferencji zreferował dyrektor Muzeum Króla Jana III w Wilanowie Paweł Jaskanis w wystąpieniu pt. "Presja urbanizacyjna a problematyka ochrony założenia pałacowo-ogrodowego w Wilanowie i otoczeniu Rezerwatu Przyrody Morysin". Podkreślił on ponownie /bo czynił to już wielekroć w innych wystąpieniach/, że sąsiedztwo Pałacu Króla Jana III i otaczającego go parku podlegają dynamicznej urbanizacji, wielce szkodliwej temu bezcennemu pomnikowi naszej tożsamości historycznej. Jego willa wiejska - zaznaczył - stała się już pałacem miejskim, bez kompensacji ze strony Warszawy na rzecz dalszego przetrwania w stanie niepogorszonym, jako zabytek kultury i przyrody, oraz bez poprawy warunków ich dostępności w środowisku miejskim. Tereny w bezpośrednim sąsiedztwie Muzeum od lat 70. XX wieku poddawane są postępującym przekształceniom i degradacji środowiskowej. Dynamika tych transformacji jest szczególnie widoczna dziś, gdy zaledwie 500 metrów od unikalnej bryły XVII-wiecznej rezydencji królewskiej czy Rezerwatu Przyrody Morysin została zlokalizowana wielopasmowa droga z dużym natężeniem ruchu, nieopodal wyłania się stale powiększające swoje rozmiary osiedle mieszkaniowe Miasteczko Wilanów, a w planie miejscowego zagospodarowania przestrzennego przewiduję się budowę galerii handlowej, która zmieni tradycją uświęconą czytelność dotychczasowej dominanty, jaką jest pałac. W niespełna dekadę populacja w sąsiedztwie Muzeum wzrosła z 13,5 tys. do 35 tys. mieszkańców i będzie nadal rosła. Nowe sąsiedztwo niesie wiele korzyści dla Muzeum, ale i wyzwań. Na przykład, brak projektów miejskich, które skompensują straty środowiskowe i poprawią dostępność terenów Muzeum.
"O mądrze zaplanowanej przestrzeni publicznej, chroniącej obszary o wyjątkowych walorach krajobrazowych i szczególnej wartości artystycznej i historycznej marzy nie tylko Wilanów - zaznaczył dyrektor Jaskanis. Brak spójnej gospodarki przestrzennej oraz rabunkowa eksploatacja dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego to, niestety, wspólna bolączka wielu muzeów w całej Polsce /.../. Muzeum /w Wilanowie - uzup.SA/ w swoich działaniach kieruje się myśleniem o dobru wspólnym; dlatego też aktywnie poszukuje partnerstw, które będą wsparciem dla Muzeum w budowaniu strategii. Kreowanie dobra wspólnego, wraz z przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego, jest obowiązkiem instytucji kultury..."
Racja. Ale - jak dowodzą wypowiedzi nie tylko na tej konferencji, lecz także realia wewnątrz i wokół licznych wartości publicznych w kraju - owym "instytucjom kultury" niezbędne są odpowiednie bodźce do podjęcia działań na rzecz realizacji ich obowiązków w zakresie ochrony i upowszechniania wiedzy o tak cennych wartościach dziedzictwa narodowego, jak te, o których tu mowa. Czy więc dzieła tego nie mogły podjąć in gremio - wymienione tu - Stowarzyszenie Genius Loci i Forum Muzeów-Domów Historycznych? Tak, in gremio. Bo - czego dowodzi praktyka - indywidualne uczestnictwo ich przedstawicieli w kolejnych spotkaniach - może i powinno stać się zaczynem na rzecz efektywnych działań powodujących pożądane dla ochrony wartości przestrzeni publicznej skutki ze strony administracji samorządowej i państwowej. Niezbędne więc są:
- zorganizowane formy merytorycznego i właściwie adresowanego dopingu wobec władz odpowiedzialnych urzędowo za wartości przestrzeni publicznej, zwłaszcza te, które stanowią istotne składniki naszego dziedzictwa narodowego;
- włączenie tych przedsięwzięć koncepcyjnie i praktycznie w - stającą się coraz bardziej dominantą naszych czasów - działalność na rzecz rozwoju zrównoważonego, ukierunkowanego na zapewnienie optymalnych warunków dla zdrowia i życia ludzi, przyrody i kultury.
