Serwis korzysta z plików cookies. Korzystanie z witryny oznacza zgodę, że będą one umieszczane w Państwa urządzeniu końcowym. Mogą Państwo zmienić ustawienia dotyczące plików cookies w swojej przeglądarce.

Dowiedz się więcej o ciasteczkach cookie klikając tutaj

Prezydenci RP na Obczyźnie – August Zaleski

11-01-2023 20:37 | Autor: Prof. dr hab. Marian Marek Drozdowski
August Zaleski urodził się w Warszawie 13 września 1883. Pochodził z rodziny ziemiańskiej. Ojciec Szczęsny Zaleski był właścicielem majątku Stodulce w powiecie Lityńskim na Podolu. Po jego sprzedaży i kupnie nowego w Królestwie sytuacja materialna rodziny uległa pogorszeniu. W wieku jedenastu lat rozpoczął naukę w gimnazjum w Warszawie, gdzie wstąpił do tajnego kół samokształceniowego , które działało po egidą Ligii Narodowej. Po ukończeniu gimnazjum zapisał się na Wydział Prawa rosyjskiego Uniwersytetu Warszawskiego. W czasie strajku szkolnego przerwał studia. Społecznie zaangażował się w działalność Stowarzyszenia Opieki nad Więźniami Politycznymi, pod patronatem PPS. Od 1906 r, kontynuował studia na Wydziale Ekonomicznym London School of Economics and Political Science. Tutaj zorganizował koło polsko-angielskie by zainteresować angielskich kolegów sprawami polskimi. W 1912 r wrócił do Warszawy i napisał studium „ Konfraternia kupiecka miasta starej Warszawy, wydane w 1913 r przez Towarzystwo Miłośników Historii , którego był sekretarzem. Pracował wówczas w Bibliotece Krasińskich, szykując się do kariery naukowej na Uniwersytecie Jagiellońskim.

W pierwszych dniach wojny niezdolny do służby wojskowej, pracował w Czerwonym Krzyżu. Wkrótce Zjednoczenie Organizacji Niepodległościowych zaproponowało mu wyjazd do Londynu w charakterze przedstawiciela ruchu niepodległościowego. Piłsudski dał mu polecenie , by poinformował rząd brytyjski, że Legiony walczą tylko z Rosją, Po ogłoszeniu Akty 5 listopada o powołaniu Królestwa Polskiego został nieoficjalnym przedstawicielem Tymczasowej Rady Stanu na terenie Wielkiej Brytanii. Rząd Brytyjski , współpracujący z Komitetem Narodowym Polski, kierowanym przez Romana Dmowskiego, tej nominacji nie uznawał.

Na Konferencji Pokojowej w Wersalu Paderewski prosił go by wykorzystał swe londyńskie znajomości do rozmów z dyplomatami brytyjskimi w sprawie Gdańska i nawiązał kontakt z Litwinami i Ukraińcami.

Po powrocie do Warszawy został Naczelnikiem Wielkich Mocarstw, później zwanego Wydziałem Zachodnim Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Prowadził on rokowania z delegacją Ukraińskiej Republiki Ludowej zakończone sojuszem z 12 kwietnia 1920 z Atamanem Semenem Petlurą 12 kwietnia 1920 r. W maju 1920 r objął polskie poselstwo w Atenach, którym kierował do 31 grudnia 1920 r Jako dyrektor Departamentu Politycznego MSZ lojalnie współpracował z ministrem Eustachym Sapiehą i jego następcą Konstantym Skirmuntem. Zajmował się wówczas sprawami Gdańska, Górnego Śląska, stosunkami polsko-czechosłowackimi i polsko sowieckimi. W latach 1922- 1926 kierował polskim poselstwem w Rzymie. Później był krótko posłem RP w Tokio. Utrzymując kontakty z piłsudczykami, przygotowującymi zamach stanu w maju 1926 r. otrzymał od premiera Kazimierza Bartla nominację 26 czerwca 1926 r na Ministra Spraw Zagranicznych. Rozmawiając bardzo często w Belwederze z Marszałkiem J Piłsudskim, który faktycznie kierował polską polityką zagraniczną, starał się minimalizować negatywne skutki traktatu sowiecko niemieckiego z 1922 i 1926 r.

Z zadowoleniem przyjął Zaleski, podpisany 10 czerwca 1926 r. traktat przyjaźnie między Rumunią a Francją, który był odpowiedzią na traktat sowiecko niemiecki z 24 kwietnia 1926 r. Szczególny niepokój Marszałka i Zaleskiego wywołał traktat o nieagresji między Litwą a ZSRR z 28 września 1926 r, który pozostawił w mocy wszystkie postanowienia antypolskiego układu między Litwą a ZSRR z 12 lipca 1920 r. W swym expose 21 lipca 1926 r. na posiedzeniu Sejmowej Komisji Spraw Zagranicznych wyraził troskę o utrwalenie i powiększenie autorytetu Ligi Narodów. Do tej sprawy z sceptycyzmem odnosił się Marszałek Piłsudski. Zaleski podkreślał kluczowe znaczenie dla Polski sojuszu z Francją i dobrych stosunków z Wielką Brytanią i Stanami Zjednoczonymi Przypomniał trudne rokowania z Niemcami w sprawie zawieszenia wojny celnej, Z zadowoleniem stwierdził spokój na granicy polsko- sowieckiej i poprawę stosunków z państwami bałtvckimi i Finlandią oraz gotowość podjęcia normalnych stosunków dyplomatycznych z Litwą. Z zadowoleniem podkreślił przyjazne stosunki z Stolicą Apostolską i życzliwy stosunek do Polski Ojca Świętego Piusa XI doskonale znającego sytuację Polski.

W Lidze Narodów Polska stale była atakowana za stosunek administracji państwowej do mniejszości litewskiej i niemieckiej. Premier Litwy Augustinas Voldemaras 25 lutego 1927 r. na posiedzenie sejmu litewskiego domagał się zwrotu Wilna i Grodna. Pewne uspokojenia w stosunkach polsko-litewskich przyniosła wizyta w dniach 7-12 grudnia 1927 r. Marszalka Piłsudskiego w Genewie- siedzibie Ligi Narodów, w towarzystwie Zaleskiego i Becka po której ukazała się rezolucja stwierdzająca, że Litwa nie jest w stanie wojny z Polską, która uznaje i będzie całkowicie szanować niepodległość polityczną i całość terytorialną Republiki Litewskiej. Natomiast rozpoczęte 30 marca 1928 r rokowania polski-litewskie , zgodnie z sugestiami Rady Ligi Narodów, nie dały oczekiwanych rezultatów.

Jako sukces polskiej dyplomacji mógł traktować Zaleski powrót ze Związku Sowieckiego 28 arrasów zamkowych, wielu sztandarów i broni starożytnej, Szczerbca i pamiątek po Janie III Sobieskim.

1 marca 1929 r Polska ratyfikowała Pakt Brianda – Kellogga, zwany traktatem przeciwwojennym. W związku z rozbudową Gdyni, postępami koniunktury gospodarki Polski w latach 1926-1929 wzmogła się rewizjonistyczna , antypolska ,kampania w Niemczech , inspirowana przez rosnących w siłę narodowych socjalistów. Niepokój ministra Zaleskiego obok tej sprawy wywoływała pogarszająca sytuacji mniejszości polskiej w Republice Weimarskiej.

W roku 1930 r , w pierwszym roku światowego kryzysu gospodarczego nastąpił wzrost napięć politycznych w Polsce w związku z działaniami Komisji Porozumiewawczej Centrolewu, rozwiązania Sejmu przez Prezydenta RP Ignacego Mościckiego, aresztowaniem niektórych przywódców opozycji i osadzeniem ich w twierdzy brzeskiej i przeprowadzeniem 10 tygodniowej pacyfikacji wsi ukraińskich podejrzanych za wspieranie antypaństwowych działań nacjonalistów ukraińskich. W tej sytuacji minister Zaleski stał przed trudnym zadaniem obrony prestiżu międzynarodowego państwa polskiego. Dzięki umowie z 17 marca 1930 r. udało mu się złagodzić skutki wojny celnej z Niemcami, trwającej od 1925 r.

19 września 1931 r, wystąpił z memorandum Rządu Polskiego w sprawie przeprowadzenia rozbrojenia moralnego min w szkolnictwie i środkach masowej informacji, które miały propagować pokojowe cele Ligi Narodów, zapisane w jej statucie .Była to naiwna wiara w możliwość respektowania moralnych zasad w polityce zagranicznej i wewnętrznej państw takich jak Związek Sowiecki, Niemcy i Japonia.

Złudzeniem była także wiara że Związek Sowieckim dotrzyma zobowiązań podjętych 25 lipca 1932 r. w układzie między Polską a ZSRR , w którym podkreślono, że Traktat Pokojowy zawarty w Rydze 18 marca 1921 r stanowi jak dotychczas podstawę wzajemnych stosunków i zobowiązań. Wkrótce Niemcy zapowiedziały wystąpienie z Konferencji Rozbrojeniowej.

Dramatyczny przebieg miała rozmowa Zaleskiego z Marszałkiem Piłsudskim 1 listopada 1932 r w Belwederze w której Marszałek przyjął jego dymisję by powierzyć obowiązki Ministra Spraw Zagranicznych Józefowi Beckowi , zastępcy Zaleskiego, młodszemu, energiczniejszemu politykowi, prowadzącemu politykę personalną MSZ. Cieszący się bezgranicznym zaufaniem Marszałka Beck otworzył nową epokę w dziejach polskiej polityki zagranicznej.

Zaleski, po odejściu z MSZ , jako osoba prywatna był w Paryżu rozmawiał z wpływowymi politykami francuskimi, Wkrótce przyjął prezesurę Rady Nadzorczej Banku Handlowego i funkcję senatora do 1935 r. Został prezesem Polsko- Amerykańskiej Izby Handlowej , Towarzystwa Polsko-Francuskiego i Instytutu Fryderyka Chopina. Nabył reprezentacyjną willę na Saskiej Kępie i zakupił majątek Psarskie w Poznańskim nad Wartą.

Krytyczny stosunek Zaleskiego do polityki Józefa Becka nie doprowadził do jego związku z działaniami opozycji antypiłsudczykowskiej ale ten stosunek ułatwił mu objecie stanowiska ministra spraw zagranicznych w gabinecie gen Władysława Sikorskiego . Wcześniej starał się oddziaływać na Marszałka Edwarda Rydza Śmigłego w utrzymaniu profrancuskiego kursu dotychczasowej polskiej polityki zagranicznej. Dzięki temu udało się Marszałkowi uzyskać we wrześnie 1937r, w czasie jego pobytu w Paryżu, pożyczkę, wykorzystaną przez 6 letni plan rozbudowy sil zbrojnych, w tym budowę Centralnego Okręgu Przemysłowego i akcji zakończenie budowy magistrali węglowej Śląsk-Gdynia.

Jako minister spraw zagranicznych w gabinecie gen. Sikorskiego Zaleski już w październiku 1939 r, odwiedził Londyn w sprawie statusu polskich jednostek morskich i lotniczych w Wielkiej Brytanii. 9 marca 1940 r. rozmawiał w Paryżu z wiceprezydentem Stanów Zjednoczonych Sumnerem Wellesem na temat stosunku Stanów do agresji hitlerowskich Niemiec i Sowieckiej Rosji na Polskę Finlandię i inne państwa bałtyckie .Wyraził także niepokój z powodu dużej aktywności lobby niemieckiego w Stanach w tym czasie.

21 czerwca w liści do gen. W. Sikorskiego postawił mu zarzut nie konsultowania z nim propozycji utworzenia 300 tys. armii polskiej w Rosji , okupującej znaczne terytorium Polski i nie zmieniającej stosunku do Niemiec.

Zatarg Zaleskiego z gen S. Sikorskim pogłębił się , kiedy Prezydent Raczkiewicz, witany serdecznie w Londynie, udzielił dymisji Premierowi Sikorskiemu i na jego miejsce 18 lipca 1940 r, mianował Augusta Zaleskiego, Po interwencji generałów wiernych Sikorskiemu , a także gen Kazimierza Sosnkowskiego, kryzy gabinetowy został bardzo szybko zażegnany a kompetencje Zaleskiego jako ministra spraw zagranicznych poważnie ograniczone, Nad strategią polityki zagranicznej zaczął pracować Komitet Polityczny Ministrów, pod kierownictwem gen Sosnkowskiego . Eksponował on wagę sojuszu polsko- brytyjskiego, potrzebę przekonania USA o znaczeniu Polski w polityce europejskiej, konieczność przywrócenia mocarstwowego stanowiska Francji. Polska nie uznaje aneksji przez Sowiety krajów bałtyckich. Warunkiem współdziałania polsko- sowieckiego jest wycofanie Armii Czerwonej z polskiego terytorium państwowego i utworzenie na nim polskiej armii pod polskim suwerennym dowództwem. Promowanie polsko-czechosłowackiego zbliżenia. Już na posiedzeniu Rady Narodowej RP 12 lipca 1940 r. Premier gen Władysław Sikorski mówił, że polskie Kresy Wschodnie nie mają przyjaciół ani w Anglii ani w Stanach.

Zaleski sabotował układ z Sowietami w postaci układu Sikorski- Majski mając poparcie gen Kazimierza Sosnkowskiego i Mariana Seydy . Cała trójka podała się 21 lipca 1941 do dymisji twierdząc, że układ nie zawiera gwarancji dla wschodniej granicy RP ze strony W Brytanii i Stanów Zjednoczonych. Prezydent Raczkiewicz odmówił zgody na upoważnienie gen. Sikorskiego do złożenia podpisu pod układem. Zgodę taką wyrazili ministrowie: Józef Haller, Stanisław Kot, Jan Stańczyk, Henryk Strasburger i Stanisław Stroński. Pod presją rządu brytyjskiego gen Sikorski układ podpisał.

Utrzymując prywatne kontakty dyplomatyczne Zaleski był w latach 1943-1947 inicjatorem i długoletnim prezesem Instytuty Badań Międzynarodowych, szefem kancelarii Prezydenta Raczkiewicza i jego najbliższym doradcą Na trzy dni przed śmiercią Prezydent Raczkiewicz 6 czerwca 1947 r, minował go swym następcą. Był to szok dla większości działaczy politycznych , którzy liczyli, że następcą zostanie H Tomasz Arciszewski , wybitny działacz PPS.

Zaleski jako prezydent RP na Obczyźnie , po złożeniu przysięgo, został uznany został uznany przez Stolicę Apostolską , Hiszpanię, Irlandię, Kubę i Liban. Nowy gabinet gen. Bora Komorowskiego miał wielu nieoficjalnych przedstawicieli w wielu stolicach zachodnich. Jego konkurentem było , od listopada 1948 r Porozumienie Stronnictw Demokratycznych, powstałe z inicjatywy Stanisława Mikołajczyka z udziałem części socjalistów ( grupa Arciszewskiego) i działaczy Stronnictwa Pracy ( grupa Popiela). Porozumienie to wspierał Kongres Polonii Amerykańskiej, stojący jednak na gruncie granic pokoju ryskiego)., Na początku 1950 r , po wielu konfliktach i rozłamach ukształtowały się trzy ośrodki we władzach emigracyjnych: rząd, prezydent i Rada Narodowa, Rada Polityczna z udziałem PPS , SN i ruch „Niepodległość i Demokracja” i Polski Narodowy Kongres Demokratyczny Stanisława Mikołajczyka,

Ważnym dokonaniem Prezydenta Zaleskiego było powołanie w listopadzie 1948 r Skarbu Narodowego dla finasowania działalności niepodległościowej oraz celów społecznych i kulturalnych, Prezydent i jego rząd wspierali działalność uczelni brytyjskich kształcących polskich studentów i korzystających z pomocy polskich uczonych, działalność polskich pisarzy i ludzi sztuki. Rząd informował demokratyczną opinię publiczną świata o represjach władz komunistycznych w kraju wobec byłych żołnierzy Armii Krajowej, Narodowych Sił Zbrojnych i Stowarzyszenia Wolność I Niezawisłość a także o prześladowaniach Kościoła i likwidacji wszystkich niezależnych partii politycznych, Rząd rozpropagował w grudniu 1952 r 5 tomowy raport komisji Izby Reprezentantów Kongresu USA o zbrodni katyńskiej. Demaskował antydemokratyczny charakter konstytucji z 22 lipca 1952 nazwanej przez komunistyczną propagandę „Wielką Kartą Osiągnięć Narodu.” .Demaskowano także charakter działalności „PAX-u” i ruchu księży patriotów, na tle uwięzienia wielu biskupów i księży ,w tym 26 września 1953 r, Prymasa Stefana Wyszyńskiego.

Od początku 1953 r. trwała misja gen K. Sosnkowskiego w Londynie, który przybył z Kanady na temat politycznego zjednoczenia emigracji. Po trudnych dyskusjach popisano 10 marca 1954 r, Akt. Zjednoczenia. Jak pisze Wojciech Roszkowski ( Andrzej Albert). Ze strony Rady Politycznej firmowała go PPS, endecy, grupa PSL Bagińskiego i Korbońskiego oraz ruch „Niepodległość i Demokracja”. Ze strony obozu rządowego akces do Zjednoczenia zgłosili niektórzy wyższi oficerowie z gen. Andersem na czele oraz działacze SP i postsanacyjna Liga Niepodległości Polski Podpisu odmówili SL „Wolność”, część socjalistów i konserwatywna grupa Stanisława Cata- Mackiewicza”.

Uzgodniono, że Zaleski minuje swoim następcą gen Sosnkowskiego. Tego zobowiązania Prezydent nie wykonał bo jego siedmioletnia kadencja trwała jeszcze trzy miesiące. Zrażony tą deklaracją gen Sosnkowski zrezygnował z misji zjednoczeniowej i powrócił do Kanady. Po upływie konstytucyjnego terminu trwania kadencji Zaleski pozostał na dotychczasowym stanowisku prezydenta i minował nowy rząd na czele z Stanisławem Catem Mackiewiczem , którego wkrótce zastąpił Hugo Hanke, kolaborujący z władzami PRL. Sygnatariusze Aktu Zjednoczeniowego stwierdzili, że Zaleski złamał zasady konstytucji, gdyż po siedmiu latach nie wyznaczył następcy i przestali uznawać go za Prezydenta. W końcu czerwca 1954 r. odbyło się pierwsze posiedzenie Tymczasowej Rady Jedności Narodowej. Gdy gen K Sosnkowski odmówił przyjęcie godności Prezydenta RP stojąc na straży Konstytucji kwietniowej , powołana przez TRJN Rada Trzech ( Tomasz Arciszewski, gen Władysław Anders, i Edward Raczyński). Rada Trzech 30 sierpnia 1956 r. wstąpiła w prawa i obowiązki prezydenta Rzeczpospolitej na Obczyźnie. Trwający 18 lat rozłam we władzach emigracji na „Zamek” i Rada Trzech poważnie osłabił prestiż polskiej emigracji politycznej, jej oddziaływanie na kraj i politykę światową.

Nowy premier ,powołany przez Prezydenta Zaleskiego jako główne zdanie swego rządu, realizującego strategię Prezydenta traktował:

1 Walkę z komunizmem i wszelkimi jego objawami i agenturami.

2 Uznanie ciągłości prawnej Państwa Polskiego

3 Niezależność polityki polskiej od wszelkich wpływów obcych.

4. Nie przyjmowanie żadnych subwencji ze źródeł państw obcych, lub jakichkolwiek innych źródeł obcych.

Do najbliższego otoczenia Prezydenta w latach 1955-1957 należeli obok premiera Antoniego Pająka , Stanisław Pomianowski- Minister Spraw Wewnętrznych, Aleksander Zawisza- Minister Spraw zagranicznych, płk dypl. Bolesław Brochwicz- Lewiński- Minister Obrony Narodowej Stanisław Lubodziecki- Minister Sprawiedliwości, Stanisław Dołęga- Modrzewski,- Minister Wyznań Religijnych, Oświaty i Kultury, Ksawery Glinka- Minister Spraw Wschodnich Ziem.

RP. Organem doradczym Prezydenta Zaleskiego była Rada Rzeczypospolitej Polskiej składająca się z 48 członków. W swym Orędziu 3 Maja 1957 r. Prezydent Zaleski podkreślił:

„ Jest nadal obowiązkiem wszystkich tych Polaków, którzy zostają w wolnym świecie baczyć aby Świat Demokratyczny znał dokładnie położenie naszych rodaków w Kraju, aby zdawał sobie sprawęi z trudności, z którymi walczą, aby nie tylko nie robił nic, co może walce tej zaszkodzić, ale aby mógł im pomóc i dać poparcie w walce o odzyskanie zupełnej niepodległości, całości i wolności, unikając zarazem wszystkiego, co mogłoby wzmocnić reżim komunistyczny.

Prezydent Zaleski dostrzegając kryzys gospodarczy i polityczny Rosji Sowieckiej, w połowie lat 50-tych, podkreślał, że bronić on będzie , za wszelką cenę swych zdobyczy w Europie Środkowej, Stąd wynikać będzie nasza trudna walka o granicę ryską na wschodzie i granicę zachodnią na linii Odry i Nysy Łużyckiej, na którą nie chce się zgodzić RFN. Wierzymy ,że popierane przez nas zjednoczone, demokratyczne Niemcy uznają naszą zachodnią granicę. Nie uznajemy żadnych kompromisów z komunistami i krytycznie ocenami linę polityczną „Kultury Paryskiej”, niektóre audycje „ Wolnej Europy” i wystąpienia emigracyjnych pisarzy i publicystów , mających złudzenia wobec tzw „ narodowego komunizmu” Władysława Gomułki. Prezydent popierał pomysł Jana Lechonia i prof. Oskara Haleckiego zorganizowana Kongresu Wolnej Kultury Polskiej . Przyjmował do wiadomości, że wiele placówek dyplomatycznych RP, polskich organizacji społeczno- kulturalnych na czele z Kościołem i harcerstwem, chciało służyć całemu wychodźstwu niw zważając na spór „Zamek” „Rada Trzech”.

W wojnie o milenium w 1966 r. Prezydent, jego rząd, Rada RP, popierały stanowisko Duszpasterstwa Polonijnego i Ks Kardynała Prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego. W czasie wydarzeń marcowych 1968 r , podobnie jak Kościół w Kraju stanęli w obronie aresztowanych i uwięzionych studentów. I działaczy społecznych.

Nowy kryzys polityczny wybuchł w Polsce . po wprowadzeniu w grudniu 1970 r znacznej podwyżki cen żywności. Wywołał ‘ „rewoltę robotniczą”, w Gdyni, Gdańskj, Szczecinie, krwawo spacyfikowaną przez 27 tys. żołnierzy 5 tys oddziały Milicji Obywatelskiej, czołgi , transportery opancerzone. Gomułka, coraz bardziej izolowany nie wiedział, kończąc władzę po 14 latach i 2 miesiącach ,że będzie po usunięciu z Biura Politycznego KC PZPR, skazany na emeryturę a jego zastąpienie przez Edwarda Gierka, będzie „ przewrotem pałacowym”, osłabiającym tylko panujący system.

W grudniu 1971 r, odbył się VI Zjazd PZPR, którego delegaci reprezentowali 2,3 mil członków i kandydatów, wśród , których dominowali pracownicy umysłowi ( 44 %), Rzekoma partia robotnicza została zdominowana przez socjalistyczną biurokracji W marcu 1972 – doszło za pośrednictwem Kongresu Polonii Amerykańskiej, jej prezesa Alojzego Mazewskiego do spotkania Kazimierz Sabatta z sędziwym, Prezydentem Zaleskim, który zmarł 7 kwietnia r1972. Przed śmiercią odwiedził go gen. Władysław Anders. W wyniku tych rozmów Prezydent Zaleski. odjął historyczną decyzję mianując na swego następcę prof. Stanisław Ostrowskiego, byłego prezydenta Lwowa, więźnia NKWD w Moskwie i in oficera Armii Polskiej na Wschodzie gen Andersa.

Wróć