Serwis korzysta z plików cookies. Korzystanie z witryny oznacza zgodę, że będą one umieszczane w Państwa urządzeniu końcowym. Mogą Państwo zmienić ustawienia dotyczące plików cookies w swojej przeglądarce.

Dowiedz się więcej o ciasteczkach cookie klikając tutaj

Kalendarium Niepodległości – maj 1918 r.

29-05-2018 23:16 | Autor: Marian Marek Drozdowski
W cieniu Bitwy Kaniowskiej na drodze do wspólnej walki z mocarstwami centralnymi.

1 maja

- Formowanie Brygady Polskiej Siły Zbrojnej ( Polnische Wehrmacht) w Zegrzu z wyszkolonych oddziałów w Komorowie i Ostrowi Mazowieckiej pod kierunkiem instruktorów niemieckich. Głównym Inspektorem Brygady był gen Borth, były gubernator Łodzi . Całość podlegała bezpośrednio naczelnemu wodzowi gen. Hansowi Beselerowi.

- Kpt Wissow – przedstawiciel dowództwa niemieckiego – zawiadomił o rozkazie zdemobilizowania I Korpusu Wschodniego i demobilizacji wszystkich polskich sił zbrojnych na Ukrainie , dowodzonych przez gen Osińskiego. Generał uzależnił wydanie rozkazu o demobilizacji od decyzji Rady Regencyjnej w Warszawie.

3 maja

- Teatry warszawskie i krakowskie w sto dwudziestą siódmą rocznicę Konstytucji Majowej z 1791 r. rozpoczęły spektakle wieczorne odegraniem hymnu narodowego. W kościołach, zborach ewangelickich i synagogach Królestwa Polskiego odbyły się okolicznościowe nabożeństwa.

4 maja

- Aresztowanie przez Niemców Ukraińskiej Rady Ludowej w Kijowie i przekazanie władzy powolnemu im atamanowi Pawłowi Skoropadskiemu.

5 maja

- Socjaliści i socjaldemokraci polscy i europejscy świętowali setną rocznicę urodzin Karola Marksa, filozofa i teoretyka socjalizmu międzynarodowego, którego myśl ekonomiczną i filozoficzną poddawano zróżnicowanym interpretacjom.

6 maja

- Wręczenie ultimatum Dowództwu II Korpusu Wojska Polskiego na Wschodzie z żądaniem złożenia broni w ciągu 3 godzin. W odpowiedzi gen. Józef Haller zrządził pogotowie bojowe i umocnienie pozycji pod Kaniowem. Stan liczebny Korpusu wynosił 7000 żołnierzy i 500 oficerów.

7 maja

- W Bukareszcie podpisano traktat pokojowy między Rumunią a mocarstwami centralnymi, który zmusił oddziały polskie do opuszczenia tego kraju.

8 maja

- Miasto Nancy uchwaliło ofiarowanie 3. Pułkowi Strzelców Polskich we Francji sztandaru – „aby prowadził żołnierzy polskich do zwycięstwa”.

- Gen. Beseler, jako naczelny wódz Polskich Sił Zbrojnych, pozbawił Radę Regencyjną praw do decydowania o kwestiach wojskowych. Wezwał on Radę by do niepośredniczenia na przyszłość między wojskiem polskim na wschodzie a dowództwem niemieckim.

- Pod datą 8 maja – Dnia św. Stanisława – księżna Maria Lubomirska zanotowała: „ W mieście ( Warszawie p. m.) stosunki fatalne, brak pieniędzy, nieokiełzane wymagania urzędników i robotników. Prezydent (Piotr Drzewicki p. m.) bezsilny, bo bez egzekutywy – on za miękki, Niemcy obojętnie pogardliwi. Bolszewicki duch się zakrada.. Bieda wielka, nieuczciwość olbrzymia.” ( Pamiętnik Księżnej Marii Zdzisławowej Lubomirskiej 1914-1918, Warszawa 1997, s. 631)

10 maja

- Posłuszna Rada Regencyjna pismem specjalnym zrzekła się władzy nad wojskiem polskim na wschodzie. Jej pismo w tej sprawie dotarło do gen Józefa Dowbora-Muśnickiego dopiero

21 maja w czasie pertraktacji demobilizacyjnych z Niemcami.

- Przywódca Związku Sokołów Polskich w Ameryce – Teofil Starzyński – zwrócił się z apelem do oficerów rekrutujących do Armii Polskiej we Francji i komitetów obywatelskich Polonii Amerykańskiej – o zorganizowanie szerokiej akcji na rzecz Funduszu Majowego, który był wykorzystany na ubezpieczenia ochotników polonijnych do Armii Polskiej we Francji

(75 %) i potrzeby wspomnianej Armii (25 %).

11 maja

- Bitwa o honor żołnierza polskiego pod Kaniowem . Niemcy uderzyli na otoczone oddziały polskie, mając przewagę dobrze uzbrojonych 12 tys. żołnierzy. Walka trwała od czwartej rano do szesnastej.Wobec braku amunicji i braku rezerw dowództwo polskie zmuszone była podpisać układ kapitulacyjny. Warunki tego układu nie były respektowane przez stronę niemiecką . Rozbrojeni żołnierze polscy zostali aresztowani i wysłani do obozów. Gen Józef Haller uszedł do Kijowa w cywilnym ubraniu. Została sfingowana jego śmierć i pogrzeb.

„W czasie toczących się układów – wspomina gen. Haller – wydałem tajne rozkazy ustne do oficerów i podoficerów tych oddziałów, które zdecydowały się pozostać ze mną na wschodzie dla dalszego organizowania polskich sił zbrojnych celem kontynuowania chwilowo przerwanej walki.. W ten sposób – o ile pamiętam – blisko dwa tysiące żołnierzy II Korpusu pozostało na wschodzie, jako kadry znakomite , z których powstał naprzód samodzielny oddział na Murmaniu w Karelii, 5 dywizja syberyjska pod dowództwem płk Rymszy i płk Czumy, którego wysłałem jeszcze przed bitwą pod Kaniowem przez Moskwę do Orenburga i Samary, oraz oddziały w Odessie, później także nad Donem.”( Józef Haller, Pamiętniki, Londyn 1964, s. 158-159)

- „Po Kaniowie – pisze Władysław Pobóg-Malinowski – Bolesław Wieniawa-Długoszowski, Andrzej Strug i Józef Beck dotarli do Moskwy. Utworzyli tam Komisję Wojskową i po rokowaniach z ambasadą francuską, która w głównych swych punktach ustalała warunki skupienia żołnierzy polskich w północnych portach Rosji, w Archangielsku i Murmańsku, przewiezienia ich do Francji i wcielenia ich do szeregów tworzonej tam Armii Polskiej.” (Władysław Pobóg- Malinowski, Najnowsza historia polityczna Polski, Tom drugi 1914-1939. Londyn 1967, s. 122)

12 maja

- Transportowanie rozbrojonych żołnierzy II Korpusu Wojska Polskiego na Wschodzie do obozów w Niemczech. Zarejestrowano 3000 żołnierzy i 250 oficerów. W czasie transportu wielu zbiegło korzystając życzliwej pomocy Polaków i Ukraińców.

13 maja

- W Rosji bolszewickiej wszedł w życie dekret o przymusowej rekwizycji produktów rolnych.

13-17 maja

- W świetle wspomnień Wincentego Witosa w ramach obchodów 50-lecia położenia kamienia węgielnego pod Teatr Narodowy w Pradze: „Czesi urządzili wielki zjazd przedstawicieli wszystkich narodów słowiańskich pod panowaniem austriackim, a także i spoza granic państwa Rosjan. Na zjazd ten zaprosili i nas Polaków. Na dzień wyznaczony oprócz mnie przybyli: poseł (Włodzimierz) Tetmajer, prof. (Stanisław) Głąbiński, Aleksander Skarbek, poseł Jędrzej Moraczewski i Hipolit Śliwiński. Oprócz posłów przybyło do Pragi około 60 Polaków z różnych części kraju, przeważnie ze Lwowa i Krakowa, a pomiędzy nimi: (Bolesław) Limanowski, Jan Kasprowicz i malarz (Ludwik) Stasiak.. Polacy z Królestwa nie przybyli wskutek zakazu...Z Polaków przemawiali wszyscy posłowie, a oprócz nich Limanowski i Kasprowicz. Czesi wcale nie taili, że to zebranie uważają za dalszy ciąg Kongresu Narodów Słowiańskich, który się odbył w Rzymie w pierwszej połowie kwietnia 1918 r.” (Wincenty Witos, Moje wspomnienia, Paryż,1964, s. 176)

16 maja

- Koło Polskie w parlamencie wiedeńskim uchwaliło porzucenie koncepcji wskrzeszenia Polski u boku Austrii, decydując się na rozejście z monarchią austro-węgierską,

17 maja

- „Podczas pobytu Piłsudskiego w Magdeburgu, 17 maja 1918 r. zmarł w Paryżu Bronisław Piłsudski (jego brat – p. m). Po powrocie z Syberii w 1906 r. mieszkał u Piłsudskich w Krakowie. Po wybuchu wojny, będąc poddanym rosyjskim, opuścił Austrię i udał się do Lozanny. Tam jakiś czas utrzymywał kontakt z Komitetem Narodowym Polskim, a po przyjeździe do Paryża był jego współpracownikiem i nawet mieszkał w gmachu Komitetu przy 11-bis Avenue Kleber. Spotykał się często z Władysławem Mickiewiczem był blisko z prof. Zygmuntem Zaleskim. Miał duży dorobek naukowy w dziedzinie etnografii po rosyjsku i francusku (m. in. „Aborigieny Ostrowa Sachalina”, Poezja Gilaków, Le scroix lithuuaniennes) i pełnił funkcję sekretarza Komisji Etnograficznej Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie. Był to człowiek bardzo uczciwy, spokojny i cichy, żył swym własnym życiem wewnętrznym...W Kleber (w siedzibie Komitetu Narodowego Polskiego p. m.) był widomym znakiem unii polsko-litewskiej . Unii pojętej nie tylko jako postulat polityczny, ale jako światowej doniosłości zjawisko moralne. Wnosił też tam (wspomina prof. Zaleski – p. m.) specjalny rodzaj miękkości i tkliwości zarazem, który nie wyklucza siły ani dumy.”

( Kalendarium życia Józefa Piłsudskiego, Tom I, Warszawa 1998, s. 503)

18 maja

-Maria Dąbrowska pracująca w Ministerstwie Rolnictwa (referat opieki nad bezrolnymi), kierowanym przez wybitnego działacza spółdzielczego Zygmunta Chmielewskiego, w swym „Dzienniku” podkreśla, że Warszawa literacka żyła wiosną1918 r. m. in. twórczością Kazimiery Iłłakowiczówny, która wydała zbiór „Trzy struny” (Piotrogród 1917), a przede wszystkim żyła twórczością Juliana Tuwima. „Tuwim – wspominała – jest kimś z innego świata, bardzo młody i aż za młodzieńczy w swoich rzeczach, w pysze i zarozumiałości, ale talent na pewno duży– niektóre rzeczy bardzo piękne, przy czytaniu wprost porywające. Muzyczność, lotność, powietrzność. .Nazwałabym tę poezję muzyką w plenerze.” (Maria Dąbrowska, Dzienniki 1914-1932. T. 1, Wybór, wstęp i przypisy Tadeusz Drewnowski, Warszawa 1988, s. 205)

19 maja

- Na zjeździe w Pradze Czesi podjęli rezolucję o samostanowieniu. W odpowiedzi premier Austrii Seidler wydał rozporządzenie podziału Czech na okręgi, w tym dwa okręgi niemieckie, dla łatwiejszego manipulowania konfliktami narodowościowymi w tym kraju.

20 maja

- XIV Kongres Polskiej Partii Socjal-Demokratycznej w Krakowie przyjął rezolucję, w której podkreślono: „ Żądamy wprowadzenia ośmiogodzinnego dnia pracy, zupełnej swobody koalicji, zupełnej swobody druku, zgromadzeń i stowarzyszeń, unarodowienia domen (majątków ziemskich należących do panujących – p. m.), kopalni, środków komunikacyjnych, fabryk i środków produkcji, uspołecznienia kredytu publicznego i handlu, wszechstronnej opieki społecznej, bezpłatnej nauki ogólnej i zawodowej i w ogóle wprowadzenie w życie siły i sprawności społecznej i politycznej szerokich mas ludowych” („Naprzód” , nr 115 , 23 V 1918).

- Z Rosławia przez Bobrujsk ruszyły setki polskich uchodźców do kraju, na prymitywnych wozach konnych, pod wodzą Stanisława Wojciechowskiego – prezesa Rady Polskiej Zjednoczenia Międzypartyjnego. Przedzierali się oni tygodniami przez tereny zniszczeń wojennych, kontrolowane przez bolszewików, okupacyjne władze niemieckie i zbolszewizowane bandy chłopskie, okradające uchodźców. „Poczucie bezsilności – wspomina S. Wojciechowski – wobec okupantów i poniesione w Rosji porażki na polu organizacji politycznej i wojskowej napełniały serca smutkiem. Nie zdobyliśmy się na wielką solidarność narodową, która mogła zaważyć na tym froncie...Tak 18 czerwca skończyła się trwająca cały miesiąc pielgrzymka do Polski. Przyjechałem zupełnie ogołocony z pieniędzy, wydanych na łapówki bolszewikom i Niemcom.” (Stanisław Wojciechowski, Moje wspomnienia, Część I, Warszawa 2017, s. 351)

21 maja

- Po wielu dyskusjach i sprzeciwie oficerów związanych z myślą polityczną J. Piłsudskiego, na czele z płk Bartą ( Przemysławem Bartethel de Weydenthal), gen. Karnicki, płk Szpręglewski i inż Landsberg podpisali, w imieniu I Korpusu, umowę o jego demobilizacji.

23 maja

- Komenda Główna Polskiej Organizacji Wojskowej wydała regulamin wewnętrzny organizacji, w którym czytamy: „1. POW dąży do wywalczenia Polski zjednoczonej i niepodległej o ustroju demokratycznym i ludowym; 2. POW jest organizacją bezpartyjną , o charakterze ogólnonarodowym. Odda się ona do rozporządzenia Rządu Polskiego, powstałego z woli narodu, który podejmie walkę o wolność Ojczyzny drogą rewolucji; 3. Do osiągnięcia swych zadań dąży POW przez skupienie w swych szeregach ludzi silnych i gotowych do walki i poświęceń , tworząc z nich doborowe oddziały, silne spoistością ideową i karnością... ; 5. Budowa wewnętrzna organizacji jest ściśle wojskowa, życiem jej rządzi rozkaz i zasada bezwzględnej karności; 6. Organizacja jest ściśle konspiracyjna”.

(Narodziny II Rzeczypospolitej. Wybór dokumentów 1866-1925, Warszawa 1981, s. 410)

- „Na czele POW – pisze Jędrzej Moraczewski – stanął pułkownik I Pułku Piechoty I Brygady – Edward Rydz- Śmigły, niezmordowany bojownik o niepodległość. On, wraz z Jędrzejem Moraczewskim politycznym jej reprezentantem, wytężyli wszystkie siły do zorganizowania zbrojnej walki z najazdem. Nawiązano stosunki z wojskowymi Polakami, służącymi w armii austriackiej. Zawiązano sieć tajnej organizacji wojskowej wewnątrz armii dla przygotowania ludzi, broni i amunicji w kraju. Rozwinięto silną agitację na frontach za porzuceniem szeregów i dezercją do kraju lub poddawania się do niewoli. Grunt był podatny. Dezercja zaczęła się szerzyć w niebywały sposób. „Polski urlop” zyskał sobie sławę w armii, kraj napełnił się olbrzymią ilością dezerterów.” (Jędrzej Moraczewski, Przewrót w Polsce, Warszawa 2015, s. 42)

- Organizacjami lewicowymi ruchu niepodległościowego kierował tzw. Konwent A. „Konwent – wspomina jego członek Leon Wasilewski – złożony z jednostek wybitnych i przedsiębiorczych, występował jako zastępstwo uwięzionego Komendanta i podjął – w oparciu o POW, przy pomocy partii lewicowych, na które miał wpływ – cały szereg akcji , które w końcu doprowadziły do rozbrajania okupantów i utworzenia rządu ludowego w Lublinie. Konwent czynił też między innymi kroki w celu uwolnienia Komendanta z twierdzy magdeburskiej, co się jednak zupełnie nie udało.”( Leon Wasilewski, Piłsudski jakim Go znałem. Warszawa 2013, s. 203.)

- Konwent B dla skupienia organizacji prawicowych, kierowany przez Stanisława Staniszewskiego, zupełnie się nie udał, zdaniem L. Wasilewskiego . Kluczową rolę w tych organizacjach zajmował ruch narodowo-demokratyczny, kierowany przez Romana Dmowskiego i jego ideowych zwolenników.

25 maja

- Powstanie frontu antybolszewickiego w Rosji nad Wołgą w oparciu o Czeski Legion, z którym współpracowały polskie oddziały.

26 maja

- W wykonaniu umowy z 21 maja następuje demobilizacja I Korpusu w Bobrujsku. Ogółem zdemobilizowano 23  561 żołnierzy. Niemcy zabrali 9933 koni wraz z sprzętem . Ostatni transport wrócił do kraju 7 lipca 1918 r.

- Gruzja i Armenia ogłosiły niepodległość.

27 maja

- Trzecia w roku 1918 ofensywa niemiecka na froncie zachodnim w rejonie Chemin de Dames. Oddziały niemieckie wdarły się 20 km w głąb i dotarły nad Marnę, zagrażając jak w 1914 r. Paryżowi.

- Narada polskich organizacji wojskowych i politycznych w Kijowie. Na zebraniu z udziałem gen Hallera, płk Żymierskiego i płk Łukoskiego (II Korpus), płk Bagińskiego ( I Korpus), por Miedzińskiego, Wieniawy Długoszowskiego, por Kamskiego i por. Schaetzla ( I Brygada Legionów) i Lisa-Kuli (POW) oraz przedstawicieli politycznych organizacji uchwalono formowanie wojska polskiego przeciw Niemcom wszędzie, gdzie będą ku temu warunki.

28 maja

- Koło Polskie w parlamencie wiedeńskim, w odpowiedzi na wizytę cesarza Karola w Krakowie, uchwaliło, że jego celem jest niezależna, suwerenna Polska z dostępem do morza.

-Proces przeciwko legionistom II Brygady w Marmaros-Siget na czele z Romanem Góreckim jako głównym oskarżonym. O zdradę stanu oskarżono 91 oficerów i 240 szeregowców. Proces trwał kilka miesięcy.

29 maja

- Do Warszawy przybył Wizytator Apostolski Achilles Ratti, by pomóc Kościołowi polskiemu przygotować się do powstania zjednoczonego państwa polskiego. Jego przybycie poprzedził List Apostolski Benedykta XV do biskupów Metropolii Warszawskiej, z 25 kwietnia 1918 r, w którym czytamy: „ Wyrazy miłości, jakie Nam ostatnio wypowiedzieliście, tym bardziej sobie cenimy ,że one wypadły na czasy, gdy dla Polaków i swobody ogólne i wolność Kościoła katolickiego świtają.” (Metropolia Warszawska a narodziny II Rzeczypospolitej, Warszawa 1998, s, 22)

30 maja

- Zawarcie umowy czechosłowackiej w Pittsburgu o utworzeniu wspólnego państwa Czechów i Słowaków z zagwarantowaniem pełnej autonomii dla Słowaków. W przyszłości Czesi tego zobowiązania nie zrealizowali.

maj 1918

- W Rosji szalała wojna domowa. Rząd bolszewicki stracił kontrolę nad większością kraju. Wojska niemieckie wchodziły w głąb południowo-zachodniej części dawnej Rosji. Turcy osiągnęli wybrzeże Morza Czarnego i maszerowali do Baku nad Morzem Kaspijskim. Watahy tatarskie i tureckie terroryzowały ludność cywilną. Przywódca kozaków dońskich, wybrany 11 maja 1918 r., Piotr Krasnow, zorganizował opór przeciwko władzy bolszewickiej nad Donem. Sprawował on wspólnie z armią Antona Denikina kontrolę nad terytorium od linii frontu niemieckiego do Wołgi i odciął zaopatrzenie dla terenów kontrolowanych przez bolszewików, paraliżując funkcjonowanie linii kolejowej Carycyn - Moskwa. Na tych terenach rosyjskiej wojny domowej żyły dziesiątki tysięcy Polaków, dyskryminowanych zarówno przez bolszewików, jak i też przez tzw. kontrrewolucyjne oddziały białej Rosji.

Wróć