Finowie mieli własne władze, sądownictwo, wojsko i własny pieniądz (od 1861 r.), a także uniwersytet oraz własny język – zarówno szwedzki, jak też fiński (od 1858 r. - urzędowy). W końcu XIX w. nastąpiło wzmożenie rusyfikacji, z wprowadzeniem w 1899 r. języka rosyjskiego jako urzędowego. W tym czasie ustanowiono także obowiązkową dla Finów służbę w wojsku rosyjskim. W pierwszych latach XX w. wydarzenia w Finlandii były analogiczne do wydarzeń w Rosji, a szczególnie w pobliskim Petersburgu. Odwilż polityczna w Rosji w 1905 r. doprowadziła do demokratyzacji życia i przywrócenie języka fińskiego, jako urzędowego, ale w 1908 r. rusyfikację wznowiono.
Rewolucja bolszewicka 1917 r. ogarnęła także Finlandię. W jej trakcie, 6 grudnia 1917 roku, parlament fiński proklamował niepodległość. 4 stycznia 1918 r. Rosyjska Rada Komisarzy Ludowych uznała niepodległość Finlandii, ale nie wycofała swoich garnizonów (w 1918 r. - 40 tys. żołnierzy i marynarzy), natomiast inspirowała i podsycała niepokoje społeczne. W Finlandii narastała anarchia oraz przygotowania do bolszewickiego przewrotu (Czerwona Gwardia). Część fińskiego społeczeństwa zaczęła się organizować celem zachowania niepodległości. W tym czasie, tj. w początkach 1918 r. w Helsinkach, podjął działalność organizacyjną carski generał – Carl Gustaf Mannerheim (1867-1951). Był Finem, którego językiem dzieciństwa był szwedzki, później nauczył się fińskiego oraz rosyjskiego. Mówił po francusku, niemiecku, angielsku, portugalski oraz po polsku. Znał łacinę i rozumiał język mandaryński. Carl Gustaf urodził się 4 czerwca 1867 r., a więc był rówieśnikiem Józefa Piłsudskiego (ur. 5 grudnia 1867 r.), z którym spotkał się dwukrotnie w Belwederze w grudniu 1919 r. Z urodzenia miał tytuł barona, ale jego możliwości finansowe były mierne; ojciec roztrwonił majątek i porzucił rodzinę, co zmusiło matkę do podejmowania pracy zawodowej. Gdy miał 13 lat – matka zmarła, a nim i jego rodzeństwem zajęła się dalsza rodzina. W 1887 r. uzyskał maturę i w tym samym roku wstąpił do Mikołajewskiej Szkoły Kawalerii w Petersburgu, gdzie w 1889 r. otrzymał nominację oficerską i przydział do 15 Aleksandryjskiego Pułku Dragonów w Kaliszu. W 1891 r. rozpoczął służbę w Kawalergardskim Pułku Jej Wysokości Cesarzowej Marii Fiodorowny w Petersburgu - najbardziej ekskluzywnej formacji carskiego wojska. Był przystojnym (wzrost ok. 190 cm), inteligentnym, wysportowanym i eleganckim młodym człowiekiem. W „orbicie” petersburskiego dworu pozostał do 1904 r. 20 października 1904 r., już w randze podpułkownika, przeniesiony została do 52 Niżyńskiego Pułku Dragonów. 11 grudnia 1905 r. otrzymał nominację na pułkownika. 18 stycznia 1909 r. został dowódcą 13 Pułku Ułanów Włodzimierskich w Mińsku Mazowieckim. 12 stycznia 1911 r. został dowódcą Lejb-Gwardii Pułku Ułanów Jego Wysokości (ros. Лейб-гвардии Уланский Его Величества полк) , stacjonującego w Warszawie. 26 lutego 1911 r. otrzymał nominację na generała majora. Okres od połowy stycznia 1911 r. do sierpnia 1914 r., to jego czas pobytu w Warszawie, to także czas głębokiej „przyjaźni” z księżną Marią Lubomirską (z d. Branicką), żoną księcia Zdzisława Lubomirskiego, w przyszłości – prezydenta Warszawy i członka Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego.
Mannerheim bywał w siedzibie Lubomirskich, tj w Białym Pałacyku (al. Na Skarpie 20-26), pięknie położonym na cyplu skarpy górującym nad ulicą Książęcą. Ułani, którymi dowodził, mieli swoje koszary w obrębie ulic: Czerniakowskiej, Szwoleżerów, Myśliwieckiej oraz Kanału Piaseczyńskiego. Mannerheim mieszkał kamienicy przy ul. Marszałkowskiej 2.
W dniu 6 stycznia 1914 r. został komendantem Brygady Kawalerii Gwardii w Warszawie i na jej czele wyruszył na pierwszą wojnę światową. Początkowo brygada Mannerheima wchodziła w skład korpusu kawalerii gen. Tumanowa, który walczył w rejonie Kraśnika, i Opola Lubelskiego, a później w rejonie Sandomierza i Opatowa. W dalszej fazie wojny, dowodził 12 Dywizją Kawalerii w zgrupowaniu gen. Brusiłowa w Galicji, na Bukowinie i w Besarabii. 8 maja 1917 r., stacjonując w rejonie Suczawy w Mołdawii, został mianowany generałem porucznikiem i dowódcą VI Korpusu Kawalerii. Ze względu na stan zdrowia, 4 września 1917 r. został urlopowany, a 3 października – przeniesiony do rezerwy, czym zakończył swoją 30-letnią służbę w carskiej armii.
W połowie listopada 1917 r. Mannerheim przez Piotrogród dotarł do Helsinek, gdzie objął przewodnictwo fińskiego Komitetu Wojskowego, a 16 stycznia 1918 r. został mianowany naczelnym dowódcą wojsk fińskich. Wybuchła krwawa wojna domowa, która trwała do połowy maja. Zakończona została defiladą zwycięstwa w Helsinkach 16 maja 1918 roku. Fiński parlament 9 października 1918 r. wybrał na króla Finlandii księcia Fryderyka Karola Heskiego. W związku z nieobecnością kandydata, 12 grudnia 1918 r. na regenta powołany został gen. Carl Gustaf Mannerheim.
17 lipca 1919 roku została podpisana (przez Mannerheima) konstytucja Finlandii, która ustanawiała republikę. W miejsce regenta wybrany został pierwszy prezydent – Kaarlo Juho Ståhlberg. Mannerheim stał się osobą prawie prywatną, chociaż czynnie zaangażowaną w organizację i szkolenie fińskiej samoobrony. W marcu 1931 r. mianowany został przewodniczącym rady obrony oraz naczelnym dowódcą na wypadek wojny. Na jesieni 1939 r. nasiliły się sowieckie roszczenia wobec Finlandii. Pretekstem było to, że zdaniem Rosjan granica z Finlandią jest zbyt blisko Leningradu. Mołotow twierdził nawet, że Związek Radziecki czuje się zagrożony przez Finlandię (patrz: C.G. Mannerheim, Wspomnienia, Wyd. „Edition Spotkania”, Warszawa 1996,s. 336).
Sowiecki najazd na Finlandię rozpoczął się rankiem 30 listopada 1939 r. Tego samego dnia prezydent Finlandii Kyösti Kallio (1873-1940) powierzył Mannerheimowi naczelne dowództwo. Następnego dnia, tj 1. grudnia w miejscowości Terijoki, agenci Kremla utworzyli rząd Ludowej Republiki Finlandii, który zwrócił się do władz Związku Radzieckiego o pomoc Armii Czerwonej, a Moskwa nie odmówiła. Po stu pięciu dniach bezustannej, krwawej i samotnej walki, 13 marca 1940 r. o godz. 11-tej, nastąpiło zawieszenie broni. W ponad trzymiesięcznej wojnie Finlandii (4 mln mieszkańców) z kilkunastokrotnie większym przeciwnikiem „niezwyciężona” Armia Czerwona została wręcz ośmieszona w oczach świata.
Panuje taka opinia, że wynik walk z Finlandią był jednym z najważniejszych argumentów dla Hitlera na rozpoczęcie wojny ze Związkiem Radzieckim (22 czerwca 1941). W wyniku pokojowych pertraktacji Finlandia utraciła 36 tys. kilometrów kwadratowych swego terytorium (10%), w tym tzw Przesmyk Karelski z Wyborgiem oraz część Półwyspu Rybackiego. Musiała „wydzierżawić” Rosji półwysep Hanko broniący dostępu do Zatoki Fińskiej oraz zgodzić się na wiele innych ustępstw. Tym niemniej, zachowała niepodległość, swój rząd, swoje wojsko i swój ustrój. W wyniku ugody z Rosją, polegającej, m. in. na oddaniu wielu strategicznie ważnych miejsc, Finlandia pozbawiona została znacznej części możliwości obronnych. Finlandia szła na wszelkie ustępstwa, które Rosja wysuwała nieustannie, ponad to, co było zapisane w dwustronnej umowie. Finowie nie przerwali jednak doskonalenia i uzbrajania swoich sił zbrojnych. Niebawem okazało się, jak bardzo byli przewidujący.
Mannerheim w swoich „Wspomnieniach” zanotował: „Na przełomie lat 1940 i 1941 rząd sowiecki dokonał skandalicznego posunięcia, wypowiadając ważną umowę handlową i wstrzymując wszelkie dostawy pod pretekstem, że Finlandia nie wypełnia swoich traktatowych zobowiązań” (s. 282). W innym miejscu: „Dwudziestego drugiego czerwca rano (1941 r. - przyp. LK) Rosjanie podjęli szereg ataków, bombardowań oraz rozpoczęli ostrzeliwanie fińskich celów. O godzinie 6.05 bomby spadły na fiński pancernik pod Sottungą, a o 6.15 na forty Alskär w Turku, a o 6.45 na transportowiec pod Korppoo. O godzinie 7.55 do akcji przystąpiły rosyjskie baterie na Hanko. W Petsamo ostrzelano ogniem artyleryjskim statek; także nad granicą Rosjanie otworzyli ogień” (s. 291). Sowieci zerwali wszelkie kontakty, uniemożliwiając jakiekolwiek pokojowe rozwiązanie powstałych problemów. Rosja przeciwko Finlandii wysłała 18 – 20 dywizji pod dowództwem marszałka Woroszyłowa.
25 czerwca 1941 r. fiński parlament ogłosił, że Finlandia ponownie została zmuszona do wojny obronnej. W tej sytuacji uznano, że przed Finlandią jest walka na śmierć i życie i że potrzebna będzie wszelka pomoc, w tym zaproponowana przez Niemcy. Ta decyzja była aktem obrony koniecznej. Finowie wyrazili zgodę na operowanie w Laponii niemieckich dywizji. Mannerheim napisał: „… nie istniała żadna, oparta na umowie czy organizacyjnych uzgodnieniach, zależność od Niemców w sferze militarnej, co prawdopodobnie jasno wynika z niechętnego stosunku, jaki wiele razy okazywałem zarówno wobec operacyjnych, jak i innych inicjatyw niemieckich” (s. 303). Niemcy wielokrotnie namawiali Finów do udziału w oblężeniu Leningradu, ale Mannerheim skutecznie odmawiał. Wojska fińskie własnymi siłami obroniły kraj oraz doszły do granicy państwowej sprzed „wojny zimowej”. Na prawie trzy lata sytuacja się ustabilizowała. 4 czerwca 1942 r. - tj. w 75. urodziny - C.G. Mannerheim został mianowany marszałkiem.
Związek Radziecki, dozbrojony i wyposażony przez USA i Wielką Brytanię (m. in.: 410 tys. ciężarówek i jeepów, 20 mln par butów, 2,58 mln ton paliwa lotniczego, 620 tys. ton szyn kolejowych, 330 tys. ton materiałów wybuchowych w tym prochu, 320 tys. ton aluminium, 17 tys. samolotów, 3,6 mln opon, 610 tys. ton cukru, itd. itd.), na wiosnę 1944 r. podjął działania przeciwko Finlandii. Warunkiem wstępnym Sowietów był powrót do granic ustalonych w Moskwie w marcu 1940 r., usunięcia (lub internowania) wojsk niemieckich oraz zapłacenia odszkodowania w wysokości 600 milionów ówczesnych dolarów amerykańskich w towarach, w ciągu pięciu lat. Finlandia odrzuciła sowieckie żądania. 9 czerwca 1944 r. Armia Czerwona (20 dywizji piechoty, 4 brygady pancerne, 5-6 pułków pancernych, 4 pułki artylerii szturmowej – powiększone niebawem do 30 dywizji i 2 tys. czołgów) przystąpiła do natarcia. Po dwóch tygodniach (23 czerwca) krwawych walk, dowodzący obroną Mannerheim stwierdził: „Mieliśmy wybór między bezwarunkową kapitulacją a podpisaniem paktu (z Niemcami – przyp. LK), który zwiększał nasze szanse uzyskania możliwego do przyjęcia pokoju” (s. 358). Pod koniec lipca 1944 r. sowieckie natarcie osłabło. 4 sierpnia 1944 r. fiński parlament ustanowił Mannerheima - pełniącego funkcję naczelnego dowódcy - prezydentem republiki. Twardy opór Finów sprawił, że wczesną jesienią 1944 r. Rosjanie odstąpili od żądania kapitulacji. Rokowania pokojowe prowadzone w Moskwie w pierwszych dniach września 1944 r. doprowadziły do zawieszenia walk. Odszkodowania zmniejszono do 300 mln USD, a ich spłatę przedłużono do 6 lat, a później do 8 lat. Układ pomiędzy Finlandią i ZSRR podpisany został w Moskwie 19 września 1944 r., a uzgodnione warunki były przez Rosję wielokrotnie zmieniane na niekorzyść Finlandii, która jednak zachowała niepodległość, a nawet Mannerheima, jako prezydenta.
Finlandia przez wiele powojennych lat płaciła Rosji haracz w postaci różnych produktów, m. in. tzw domków fińskich, których 407 ZSRR przekazał Warszawie. Nieliczne, zachowane do dziś, w 2017 r. wpisane zostały do rejestru zabytków. Są w naszym mieście materialnym śladem epopei heroicznych walk Finów o niepodległość.
Carl Gustaf Mannerheim, 31 grudnia 1944 r., zrzekł się funkcji głównodowodzącego fińskimi siłami zbrojnymi, a 4 marca 1945 r. - chorujący od kilku miesięcy - poinformował fiński parlament o swojej decyzji rezygnacji z funkcji państwowych (formalnie ustąpił 9 marca 1945 r.). Na leczenie wyjechał do Portugalii. Później osiadł w Szwajcarii, gdzie zmarł 27 stycznia 1951 r. (w Lozannie). Jego ciało sprowadzono do Finlandii, a w uroczystym pogrzebie uczestniczyło 100 tysięcy Finów. W grudniu 2004 r. Mannerheim został wybrany w fińskim programie telewizyjnym „Suuret suomalaiset” największym Finem w dotychczasowej historii kraju.
Na okładce najnowszej publikacji o Mannerheimie („Mannerheim Polskie Lata”, praca zbiorowa pod red. Anny i Jukki Soisalon-Soininen, wydawca: Muzeum Ziemi Mińskiej, Mińsk Mazowiecki 2023), napisano, m. in.: „Jako architekt fińskiej niepodległości, który trzykrotnie uratował niepodległość swojej ojczyzny i trzykrotnie wycofał się z życia publicznego, pozostając jednak nadal cenioną „szarą eminencją” aktywnie działającą na rzecz swojej ojczyzny wśród najpotężniejszych osobistości, będących u steru władzy w Europie i nie tylko. A przy tym dandys i miłośnik świetnej kuchni oraz pogromca niewieścich serc po kres swoich dni”.
