Aresztanta – w towarzystwie aresztowanego tego samego dnia Kazimierza Sosnkowskiego - najpierw przewieziono do Gdańska, a następnie do więzienia Spandau w Berlinie Później było Wesel na granicy z Holandią, a od 22 sierpnia 1918 r. - Magdeburg. Umieszczony został na terenie XVII-wiecznej cytadeli znajdującej się na wyspie na Łabie. Cytadele formalnie została zlikwidowana w 1912 r., ale proces likwidacji był długi, toteż wykorzystywano ją jeszcze w okresie I wojny światowej, m. in. na więzienie dla wyższych oficerów. Więźniów przetrzymywano w piętrowym budynku z tzw. muru pruskiego (Sommeroffiziersaresststube), znanego w Polsce, jako „Domek Magdeburski”. W tym budynku Piłsudski przebywał 443 dni, w tym – od końca sierpnia 1918 r. – wspólnie z Kazimierzem Sosnkowskim. Obaj więźniowie zostali zwolnieni z więzienia 9 listopada 1918 r., i w wielkim pośpiechu (nie zabierając większości swoich rzeczy), w towarzystwie dwóch wyższych oficerów (w tym hr Kesslera), samochodem dotarli do Berlina, skąd specjalnym pociągiem składającego się z lokomotywy i jednego wagonu, ok. 18-tej - w towarzystwie rotmistrza von Gülpena – Piłsudski i Sosnkowski ruszyli na wschód. Do Warszawy (na Dworzec Wiedeński) przybyli rano 10 listopada 1918 r.
Z dworca Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, w towarzystwie Adama Koca i Zdzisława Lubomirskiego, Piłsudski udał się do mieszkania księcia (Lubomirskiego) na Frascati (obecnie tzw. Biały Pałacyk – al. Na Skarpie 20/26). Tam przeprowadził pierwsze polityczne rozmowy. Następnie w towarzystwie A. Koca pojechał do przygotowanej dla niego kwatery w pensjonacie Wandy Romanówny przy ul. Moniuszki 2, gdzie zamieszkał na II piętrze. Obecnie w budynku tym mieszczą się redakcje Warszawskiego Ośrodka Telewizyjnego. W pensjonacie przy ulicy Moniuszki przebywał Piłsudski do 13 listopada (data nie pewna), skąd przeniósł się do mieszkania Czesława Świrskiego przy ul. Mokotowskiej 50. Zamieszkał na drugim piętrze w lokalu z oknami wychodzącymi na Mokotowską.
To typowo mieszczańskie wielopokojowe mieszkanie stało się „polową” kwaterą Piłsudskiego w najgorętszym okresie tworzenia zrębów niepodległego państwa. Jeden z pokoi przeznaczony był dla gońców, dyżurujących i mieszkających tam przez całe doby. W innym mieszkał Kazimierz Sosnkowski. W wielkim salonie od strony ulicy odbywały się narady.
W mieszkaniu na Mokotowskiej po konferencji z przedstawicielami rządu lubelskiego zapadła decyzja o powierzeniu Ignacemu Daszyńskiemu misji sformowania pierwszego rządu niepodległej Polski. Później w tym samym mieszkaniu Piłsudski odwołał Daszyńskiego i powierzył stanowisko „prezydenta ministrów” Jędrzejowi Moraczewskiemu. Dnia 22 listopada 1918 r., a więc wówczas, gdy mieszkał na Mokotowskiej - Piłsudski objął stanowisko Naczelnika Państwa.
Mieszkanie na Mokotowskiej szczęśliwie przetrwało II wojnę światową i jest obecnie jednym z nielicznych w stolicy bezpośrednio związanych z Józefem Piłsudskim i pierwszymi dniami naszej odrodzonej państwowości. Jest autentycznym świadectwem historii Państwa Polskiego. Jest miejscem, gdzie w okresie dwóch tygodni uformowano dwa [?] rządy Rzeczypospolitej Polskiej oraz, gdzie podejmowano strategiczne decyzje związane z tworzeniem niepodległego państwa.
Moim zdaniem, mieszkanie w kamienicy przy ul. Mokotowskiej 50 powinno być traktowane, jako miejsce szczególne i symboliczne w naszej stolicy i naszej historii.
Na Mokotowskiej Józef Piłsudski mieszkał do 29 listopada 1918 r. Tego dnia około północy udał się do Belwederu, który wówczas stał się jego rezydencją i miejscem wprost symbolicznie związanym z Marszałkiem. Z Belwederu, 13 grudnia 1922 r., przeprowadził się do swego prywatnego mieszkania w kamienicy przy Koszykowej 70. Po czterech latach – 5 czerwca 1926 r. ponownie wprowadził się do Belwederu, gdzie zmarł 12 maja 1935 roku.
Na wiosnę 1938 r. Niemcy podarowały Polsce „Domek Magdeburski”, który został rozebrany i na początku czerwca 1938 r. przywieziony do Warszawy. 21 października 1938 r. ukończono prace związane z rekonstrukcją budynku w Warszawie, a 9 października 1938 r. przekazano obiekt władzom Muzeum Józefa Piłsudskiego w Belwederze. Stanął poniżej Belwederu w pobliżu ul. Belwederskiej, mniej więcej vis a vis obecnej Ambasady Federacji Rosyjskiej. „Domek Magdeburski” przetrwał wojnę, ale został rozebrany około 1950 r.
W roku 1989 po raz pierwszy w Polsce opublikowano dwutomowe dzieło Wacława Jędrzejewicza, „Kronika życia Józefa Piłsudskiego 1867 – 1935” (Wydawnictwo „Sanacja”). Z wielkim zainteresowaniem i uważnie przeczytałem tę pracę. Stwierdziłem, że Jędrzejewicz pisząc po latach na emigracji „Kronikę”, kilkukrotnie podał niewłaściwe dane (adresowe) dotyczące pobytu Piłsudskiego w Warszawie. Postanowiłem więc sporządzić rodzaj erraty. W 1990 r. Państwowe Wydawnictwo Naukowe (PWN), opublikowało moją „mini” książkę: „Warszawskie adresy Marszałka”. Nie wszystko udało mi się wyjaśnić. Ustaliłem jednak wiele adresów, stwierdzając m.in., że po raz pierwszy przyjechał on do Warszawy na jesieni 1892 r. Od tego momentu z Warszawą związany był do końca życia. Do 1915 r. pobyty Piłsudskiego w Warszawie były nielegalne, toteż większość adresów z tego okresu jest nieznana, jeśli nie liczyć kilkugodzinnego pobytu w budynku „Ochrany” (obecnie „ratusz dzielnicy Śródmieście – ul. Nowogrodzka 43), skąd przewieziony został do X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej (cela nr 39, obecnie nr 25), gdzie przebywał od 17 kwietnia do 15 grudnia 1900 roku. W latach 1892-1915 Piłsudski przebywał w Warszawie wielokrotnie i mieszkał w wielu miejscach, m. in.: w mieszkaniu Jana Stróżeckiego przy ul Niecałej 12 (1894 r.), u państwa Koszutskich na Elektoralnej 35 (1905 r.), u Władysława Dehnela przy ul. Hożej (1905 r.), w mieszkaniu Stanisława Patka przy Królewskiej 25 (1905 r.), w mieszkaniu Romana Fronka przy ul. Waliców 10 (1906 r.), w mieszkaniu Michała Sokołowskiego przy Wróblej 11 (obecnie Kopernika), (1906 i 1907) oraz w mieszkaniu Mieczysława Dąbkowskiego przy ul. Chopina 18 (1907). Po zajęciu Warszawy przez Niemców (5 sierpnia 1915 r.), Piłsudski zjawił się w Warszawie 15 sierpnia 1915 r. i przez dwa dni mieszkał w Hotelu Francuskim przy Placu Zielonym 5 (obecnie – J.H. Dąbrowskiego), ale pod naciskiem władz niemieckich przeprowadził się do miejscowości Miętne k. Garwolina, a później do Otwocka. Przyszły marszałek na dłużej przybył do Warszawy 12 grudnia 1916 r. i zamieszkał początkowo w Hotelu Brühlowskim przy ul. Fredry 12, a po dwóch tygodniach u państwa Wędrowskich na ul Służewskiej 5, gdzie 22 lipca 1917 r. został aresztowany i wywieziony do Magdeburga. Podczas pobytu w Warszawie był powołany do składu Tymczasowej Rady Stanu urzędującej w Pałacu Kronenberga przy Placu Malachowskiego. Kierował Komisją Wojskową TRS z siedzibą przy Mazowieckiej 11, stołował się przy ul. Sienkiewicza 3, na kawę chodził do „Ziemiańskiej” – Mazowiecka 12 oraz do Lourse’a – Krakowskie Przedmieście 13.
Po powrocie z Magdeburga 10 listopada 1918 r. - wieczorem odwiedził swoją przyszłą żonę i córkę Wandę (ur. 7 lutego 1918 r.) mieszkające wówczas na Kamionku, przy ul. Mińskiej 25.
W ostatnich latach XIX wieku Józef Piłsudski był głównym organizatorem robotniczych manifestacji pierwszomajowych (w Warszawie), a po ucieczce z „więzienia” w Petersburgu (14 maja 1901 r.) - akcji bojowych PPS, w tym, m. in. brawurowego uwolnienia z więzienia przy ul. Pawiej w Warszawie 10 działaczy (siedmiu z PPS, dwu proletariatczyków i jednego narodowego demokraty) zagrożonych karą śmierci. O Marszałku można mówić i pisać w nieskończoność. Ja podałem jedynie nieliczne, wybrane fakty związane z mniej znanym okresem jego pobytu w Warszawie.
Józef Piłsudski jest postacią niezwykle barwną i zasłużoną dla Polski, nic też dziwnego, że zaliczany jest do wąskiego grona „Ojców Polskiej Niepodległości”.
