„Ostatni to raz zaświeciło pogodnie słońce nad bliską skonania nieszczęsną Ojczyzną moją: odtąd tylko same klęski i smutki”
Julian Ursyn Niemcewicz 8 IX 1794
Kalendarium obrony Warszawy 10 VII-8 IX 1794
10 VII 1974
- Monarcha pruski Fryderyk Wilhelm II prowadził osobiście, traktem na Raszyn, pierwszy rzut armii pruskiej na Warszawę. Prusacy ostatecznie zgromadzili 40 batalionów piechoty, 60 szwadronów jazdy i 100 dział – blisko 30 tys. żołnierzy. Liczba ich zmalała później, w wyniku chorób, dezercji i strat w konfrontacji z Wojskiem Polskim do 18 tysięcy. Ciężką artylerię miały zapewnić dostawy pruskie z Grudziądza.
- Naczelnik Tadeusz Kościuszko przybywa do stolicy. Jego plan obrony Warszawy opierał się w lipcu 1794 roku na pięciu rozbudowanych ośrodkach, utrzymujących ze sobą łączność wzrokową i na stosownym współdziałaniu. Swoją dywizją, liczącą 10 tys. żołnierzy, obsadził Mokotów. Dywizja gen. Zajączka w sile 5300 ludzi stanęła na Czystem, mając wysunięty posterunek w Rakowcu. Dywizja gen. Mokronowskiego, w sile 5200 żołnierzy, zajęła pozycję między Bielanami a Mokotowem, z wysuniętym posterunkiem w Młocinach. Prócz tego Kościuszko stworzył dwie samodzielne grupy operacyjne. Pierwsza, licząca 3 tys szabel i bagnetów gen. Dąbrowskiego, ochraniała tabory w obozie czerniakowskim. Druga, mniejsza, pod dowództwem wicebrygadiera Różnieckiego z oddziałem milicji miejskiej zajęła stanowisko pod Wilanowem, by osłaniać Warszawę od południa.
- Rozmowa Tadeusza Kościuszki w towarzystwie prezydenta Warszawy Wyssogoty-Zakrzewskiego z królem Stanisławem Augustem Poniatowskim, który użalał się na opieszałość Rady Najwyższej Narodowej w utrzymaniu porządku w stolicy. Domagał się zezwolenia na opuszczenie stolicy, dodając: „Jeśli zginąć to z Panem i Radą”. Kościuszko zapewnił monarchę, że może się czuć bezpiecznie w Warszawie,
12 VII 1794
- Kościuszko domaga się od Rady Narodowej Najwyższej szybkiego ukarania „hersztów”, którzy lud do gwałtów i występków poduszczyli.” 28 czerwca 1794 roku.
13 VII 1794
- Prusacy, wspomagani przez rosyjski korpus Iwana Fersena, liczący ponad 10 tysięcy żołnierzy, zajęli pozycję między Wawrzyszewem a Szczęśliwicami z kwaterą główną Fryderyka Wilhelma II we Włochach. Stanowiska Rosjan ciągnęły się od Rakowca przez Okęcie, Służewiec po Wisłę. Nieprzyjaciel dysponował 40 tys. żołnierzy i 190 armatami.
Przez następne dni po obu stronach frontu trwały intensywne prace fortyfikacyjne. Nieprzyjaciel gromadził faszynę i zbijał drabiny, sposobiąc się do szturmu. Polacy sypali szańce, kopali okopy i szykowali armaty.
- Alarm bojowy na szańcach Warszawy, dzielnie bronionych przez ludność cywilną, organizowaną przez prezydenta miasta Wyssogotę Zakrzewskiego. Jego reakcją na rosnące ceny produktów żywnościowych był uruchomienie Deputacji Ratunkowej, pod przewodnictwem ks. Onufrego Kopczyńskiego, niosącej pomoc bezdomnym, kobietom z dziećmi i rannym.
- Gen. Jakub Jasiński, odsunięty od dowództwa sił powstańczych na Litwie przez Naczelnika, przybywa do Warszawy.
19- 20 VII 1794
- Nieudany szturm rosyjski na Wilno. Dzięki obrońcom Ostrej Bramy, młodym oficerom i ludności cywilnej zakończony polskim sukcesem.
22 VII 1794
- Katarzyna II skierowała notę do dworów Prus i Austrii z propozycją „ugaszenia ostatniej iskry pożaru” w Polsce, to jest likwidacją państwa polskiego. Prusy i Austria przyjęły tą propozycję. Tegoż dnia w Paryżu spadła głowa M. Robespierre`a. Władze przejęli termidorianie, zwolennicy zawarcia pokoju z Prusami, krytykujący Kościuszkę za zbytnie umiarkowanie, które ich zdaniem uzasadniało brak pomocy dla polskiej insurekcji.
24 VII 1794
- Najwyższy Sąd Kryminalny skazuje na karę śmierci obwinionych o udział w zaburzeniach i samosądach 28 czerwca 1794 r.
25 VII 1794
- Ponowna rozmowa Kościuszki z królem Stanisławem Poniatowskim, który domagał się od Naczelnika wzmocnienia straży wokół Zamku Królewskiego oraz rezydencji obcych dyplomatów w Warszawie. Kościuszko odmówił wydania paszportów i zezwoleń na wyjazd członkom rodziny królewskiej, zapewniając króla, że nie grozi mu żadne niebezpieczeństwo.
26 VII 1794
- Powstańcy kurlandzcy odbijają Libawę z rąk wojsk rosyjskich.
27 VII 1794
- Początek ciężkich walk o Wolę z wojskami pruskimi. Gen. Zajączek, któremu podlegał ten rejon, próbował bezskutecznie odzyskać utracone pozycje w kontrataku piechoty i kawalerii, Wieczorem lustrował ten odcinek frontu Kościuszko i rozkazał milicji miejskiej pozostać na noc przy okopach. Otrzymał on od posłańca rosyjskiego, gen. Chruszczowa, prośbę o umożliwienie jego żonie i żonom oficerów rosyjskich opuszczenia Warszawy. Prośba ta została spełniona i z wdzięcznością przypomniana ciężko rannemu Naczelnikowi w Zamku Maciejowickim.
- Upadek władzy jakobinów we Francji.
- W lipcu i w dalszych miesiącach obrony Warszawy w czasach Insurekcji Kościuszkowskiej artyści i rzemieślnicy Warszawy opracowywali i wydawali srebrne broszki z okolicznościową sentencją „Tadeusz Kościuszko Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodu Polskiego. Wolność. Całość. Niepodległość”.
2 VIII 1794
- Pruski generał Wilhelm F.K Schwerin wzywa generała Józefa Orłowskiego aby zgłosił gotowość kapitulacji Warszawy. Gen. Orłowski (1742- 1807) był w tym czasie Komendantem miasta Warszawy oraz siły zbrojnej Księstwa Mazowieckiego. Należał do przyjaciół Kościuszki. Wyróżniał się jako organizator armii powstańczej, produkcji zbrojeniowej szkolnictwa poborowych i kierownik budowy umocnień obronnych stolicy.
- Udany wypad gen. Jana Henryka Dąbrowskiego na Augustówkę i Kępę Zawadowską.
3 VIII 1794
- Nasiliła się działalność artylerii pruskiej przeciwko obrońcom Warszawy.
6 VIII 1794
- Rada Najwyższa Narodowa odrzuciła wezwanie Prusaków do kapitulacji. Wcześniej zrobili to gen. Orłowski i król Stanisław August Poniatowski.
8 VIII 1794
- Prymas Polski Michał Poniatowski wystosował do duchowieństwa list pasterski o modły za pomyślność powstania. Ustalił on także kolejność modłów w tej sprawie w kościołach warszawskich. Naczelne dowództwo powstania wydało instrukcje o zadaniach kapelanów wojskowych w czasie walk powstańczych. Mieli świecić przykładem dla żołnierzy i oficerów, dbać o ich morale i zachęcać do ofiarnej, odważnej służby.
9-10 VIII 1794
- Udany wypad księcia Józefa Poniatowskiego na Góry Szwedzkie (dzisiejsze Bemowo) zakończony zniszczeniem 5 baterii pruskich ostrzeliwujących Warszawę.
12 VIII 1794
- Kapitulacja Wilna źle dowodzonego przez gen. Chlewińskiego. Naczelnik Kościuszko zarządził areszt domowy i śledztwo, przerwane po klęsce pod Maciejowicami.
18 VIII 1794
- Pogrzeb Prymasa Polski księcia Michała Poniatowskiego, brata królewskiego, który na zarzuty, że pomaga wrogowi, odpowiedział samobójczą śmiercią.
19-23 VIII 1794
- Utworzenie na mocy zarządzenia T. Kościuszki w miejsce zawieszonego Sądu Kryminalnego Księstwa Mazowieckiego – Sądu Kryminalnego Wojskowego, którego prezesem został gen Józef Zając.
25 VIII 1794
-Wznowienie ostrzeliwania Warszawy przez ciężką artylerię pruską
- „ Gazeta Rządowa” , redagowana przez ks. .F. Dmochowskiego, publikuje dokument z 1773 r. sugerujący, że król Polski pobierał pensję od ambasadora rosyjskiego. Replika Stanisława Augusta Poniatowskiego: „Pensji nigdy nie brałem od żadnego zagranicznego rządu”. Król wyjaśnił, że otrzymał należność za dostarczenie zboża dla armii rosyjskiej w czasie wojny siedmioletniej. Kościuszko, po rozmowie z królem, napisał ,że informacja „Gazety Rządowej” jest „nieprzyzwoita” i polecił jej ogłoszenie wyjaśnień monarchy. Radykalni polscy republikanie (jakobini) często upowszechniali opinie, domniemania i plotki o braku lojalności całej rodziny Poniatowskich wobec Naczelnika Kościuszki. Najostrzej krytykowano Prymasa, zarzucając mu współpracę z Prusakami, nie podając żądnych wiarygodnych dokumentów.
26 VIII 1794
- Ponowne opanowanie Gór Szwedzkich przez Prusaków, bronionych przez dywizję marymoncką księcia Józefa Poniatowskiego, podczas jego nieobecności w punkcie dowodzenia. Polacy stracili dwie warownie i osiem dział. Po powrocie na plac boju, mimo aktywnego zaangażowania w wir walki, utraconych pozycji nie zdołali odzyskać. Radykałowie zaczęli upowszechnić plotkę o „nowej zdradzie” Poniatowskich. Kościuszko polecił Poniatowskiemu, by przekazał dowództwo nad dywizją gen. J. H. Dąbrowskiemu. Później miał on osłaniać pod Kamieniem przejście dywizji Dąbrowskiego do Wielkopolski.
28 VIII 1794
- Bitwa o Powązki. Kościuszko osobiście, na czele regimentu Kilińskiego, prowadził skuteczny kontratak na Prusaków. Straty Prusaków wynosiły: 87 zabitych, 347 rannych i 37 wziętych do niewoli. Wśród poległych 60 polskich żołnierzy znajdował się por. Antoni Kołłątaj – bratanek Hugona Kołłątaja
- Powstańcy kurlandzcy opuszczają Libawę, co prowadzi do załamania się powstania w Kurlandii i zemsty szlachty niemieckiej, wiernej Rosji, na powstańcach, szczególnie chłopskiego pochodzenia.
30 VIII 1764
- Wypad gen Józefa Zajączka z Czystego na baterie pruskie znajdujące się po prawej stronie Woli. Jego oddział, składający się z piechoty i kosynierów, liczący ponad 200 osób zlikwidował posterunki pruskie, a następnie zagwoździł 8 armat i 1 haubicę. Prusaków zginęło ponad 200 Polaków.
31 VIII 1794
- Odzyskanie Wawrzyszewa przez dywizję księcia, Józefa Poniatowskiego, przy aktywnym udziale oddziału nowo mianowanego generała, Franciszka Rymkiewicza.
- Na przełomie sierpnia i września 1794, według informacji dyplomaty saskiego Johanna J. Patza, było już 20 tys. powstańców wielkopolskich. Lokalne garnizony pruskie nie mogły sobie poradzić z powstańcami, którzy zajęli Włocławek i inne miasta, zatopili po 28 sierpnia pruski transport amunicji i artylerii, który wyruszył z Grudziądza w kierunku Warszawy.
2 IX 1794
- Na wieść o sukcesach powstańców wielkopolskich król Prus, po dyskusji z generalicją, wycofał się z zamiaru szturmu na Warszawę.
3 IX 1794
- Przybyli do Kościuszki z Wielkopolski obywatele Hofman i Bukowski, donosząc mu, że prawie wszystkie powiaty powstały i odbyło się już kilka starć z Prusakami, a Mniewski, kasztelan kujawski pochwycił na Wiśle wysłany z Grudziądza wielki transport amunicji.
6 – 9 IX 1794
- Odwrót Prusaków, a za nimi Rosjan spod Warszawy. Wojska pruskie odchodziły w Rejon Raszyna, wojska rosyjskie ruszyły ku Piasecznu.
- Rada Najwyższa Narodowa, w liście do Naczelnika pisała: „ Ukróciłeś dumę i siłę tego nieprzyjaciela, który z taką nastawającą groźbą, z hańbą chciwych zamiarów odstąpić musiał. Zna aż nadto Rada wielkość Twoich trudów, Najwyższy Naczelniku, które w obronie tej stolicy poniosłeś. Dlatego nie może nie oświadczyć Ci tej najwyższej wdzięczności i szacunk, którym cała ta stolica jest przejęta i którego skutki aż nadto są ważne dla całego
powstającego narodu.”
7 IX 1794
- W odpowiedzi na ten list Kościuszko zaznaczył: „Z najwyższą wdzięcznością i uczuciem odbieram pochlebne dla mnie wyrazy Najwyższej Rady Narodowej. Cieszę się z każdym dobrym obywatelem z oswobodzenia stolicy od wojsk nieprzyjacielskich, ale nie przypisuję tego (sobie p. m.), tylko Oparztności, męstwu żołnierza polskiego, Obywatelów Warszawskich gorliwości i odwadze, staraniom Rządu... Zatrudnienia moje nie pozwalają być z Wami godni mężowie. Śmiem ufać, że ten Bóg, który stolicę uwolnił, uwolni i Ojczyznę, wtenczas już jako obywatel, nie jako urzędnik Bogu dzięki składać (będę p .m.) i powszechną ze wszystkimi radość dzielić będę,”
- Uroczyste nabożeństwa w kościołach Warszawy wszystkich wyznań z okazji zakończenia oblężenia stolicy przez wojska pruskie i rosyjskie.
8 IX 1794
- Kościuszko zleca dywizji gen. J. H. Dąbrowskiego marsz do Wielkopolski w celu wsparcia insurekcji i mianuje Józefa Wybickiego doradcą generała i organizatorem polskiej administracji na terenach wyzwolonych przez powstańców wielkopolskich.
Prof. Stanisław Herbst wybitny, znawca dziejów nowożytnych aczelnika w obronie Warszawy: „Obrona Warszawy stanowiła najbardziej oryginalne i nowatorskie przedsięwzięcie Kościuszki”. Była to pierwsza w historii nowożytnej wojskowości „inżynieryjna obrona stolicy”, w której zostały wykorzystane wszystkie możliwości, począwszy od ukształtowania terenu, a skończywszy na wyzwoleniu energii mas ludowych. Kościuszko był autorem planu obrony Warszawy i osobiście dopilnowywał jego realizacji. Sprawność organizacyjna Naczelnika budzi tym większy podziw, jeśli się zważy, że wszystkie decyzje podejmował on sam. Nawet Komendant Warszawy gen. Orłowski był faktycznie tylko wykonawcą rozkazów Kościuszki. Naczelnik nie tylko wydawał dyspozycje komendantom dywizji i zalecenia Radzie Najwyższej Narodowej oraz nagradzał i awansował żołnierzy, ale także troszczył się o wyżywienie i umundurowanie wojska; ustalił m. in. normy prowiantowe dla żołnierza. Martwiąc się, że wielu żołnierzy jest „gołych jak Adamy”, zaapelował do RNN o zorganizowanie zbiórki butów, koszul, płaszczy i derek na konie.”
Fot. wikipedia
